«Risale» küçük kitap, «risalet» aynı zamanda resullük demektir. «Nush» akıldır. Risalet-ün Nushiyye'de de anlatılan budur. Akıl, kanaat, sabır, kin, öfke, cimrilik-cömertlik gibi huylar tasavvuf açısından anlatılmakta ve öğütler verilmektedir. Bu bölüm, Yunus'un Divanından ayrı bir mesnevisidir. Mesnevi, özetlenerek, beyitler atlanıp kısaltılarak, Türkçe ve güzelce beyitler seçilerek aşağıda verildi. Seçilen parçalar, mesnevinin tümü hakkında fikir edinmeye yeterlidir.
Padişahın hikmeti gör neyledi
Ot ve su toprak ve yele söyledi
Bismillah deyip getirdi toprağı
O arada hazır oldu o dahi
Toprak ile suyu bünyad eyledi
Ona Adem demeği ad eyledi
Yel gelip ardınca depitti onu
Ondan oldu cism-i Adem bil bunu
Od dahi geldi ve kızdırdı onu
Çünkü kızdı cisme ulaştı canı
Surete can girmeğe ferman olur
Padişah emri ona derman olur
Sureti can girdi pürnur eyledi
Suret dahi canı mesrur eyledi
Hamd ü şükretti dedi ey zülcelal
Bin benim gibi yaratsan ne muhal
Sabr ve iyi huy tevekkül mekrümet
Toprak ile bile geldi dört sıfat
Su ile geldi bile dört türlü hal
O safadır hem seha lutf ve visal
Yel ile geldi bile bil dört heves
Odurur kizb ve riya tezlik nefes
Od ile geldi bile dört türlü dad
Şehvet ve kibr ve tamah ile haset
Can ile geldi bile uş dört hisal
İzzet ve vahdet haya adab-ı hal
Bu girişten sonra «fi tarif-i akl = Aklın Tarifi» başlıklı düz yazı kısa bir bölüm var. Bu bölümde akıl şöyle anlatılır:
«Akıl üç türlüdür: 1) Akl-ı maaş: Dünya düzenlerini bildirir. 2) Akl-ı Maad: Ahiret hallerini bildirir. 3) Akl-ı külli: Allahın marifetini bildirir.
İman da üç türlüdür: l) İlm-el yakin, 2) Ayn-el yakin, 3) Hakk-al yakin. İlmel yakin akılda, ayn-el yakin gönülde, Hakk-al yakin candadır, birlikte gider.
Uçmak (cennet) Allah'ın üstünlüğü, tamu (cehennem) adaleti, toprak ışığı, su hayatı, yel heybeti, od öfkesidir. Toprak ile su uçmakta, od ile yel cehennemdedir. Od ile ve yel ile 9, toprak ve su ile 3, can ile 4 kişi gelir ki bunlar binbaşılardır, her birinin biner kişisi vardır. İnsanlar hangi bölüğe uyup gelmişse onların bulunduğu yere (cennete, cehenneme ya da tanrı katına) varırlar. «İmdi bilgil ki hangi bölüktesin, hangisinin sözün tutarsan onun bölüğündensin; vallahu alem.»
Risalenin bundan sonraki bölümlerine «Dastan = Destan» adı verilmiş. Her bölüm bir şeyin «Destan» ını anlatıyor.