Konya'da her yıl yaptığımız Türkiye Aşıklar Bayramı'na uzun yıllardan beri katılan Aşık Ummani Saraç, Bursa'nın Gürsu ilçesi, Burhaniye köyünde yaşamaktaydı. Saraç'ın ölümü aşıklar arasında büyük üzüntü yarattı. Atışma, doğmaca şiir, türkü dalında büyük isim yapan Ummani Saraç, bu dallarda çeşitli ödüller kazanmış bir ozanımızdı.
Ummani Saraç, Kars ili Posof ilçesinin Sarıçiçek (Hertuz) köyünde 1933 yılında doğdu. İlkokulu yedi kilometre uzaklıktaki Şulgavur köyünde okudu.
23 Şubat 1948 günü köyüne dönerken Aşık Ummani Saraç, köye yarım saat kala Kılıçkaya denen yörede kar tipisine tutulur, yuvarlak tepsi gibi bir taşın yanına çöker. Soğuktan bayılıverir, kendinden geçer. Rüyalara dalar. Artık sıcak ve güzel dayalı döşeli bir odanın içindedir. Odanın içinde bulunan sakallı dervişlerle iki rekat namaz kılar. Dervişler ona okunmuş, bir bardak şerbet içirirler. Sevgilisi Melahat Hanım'ı gösterirler. Gönül dostu Ummani bir elma soyar ve dörde böler. Üçünü Ummani'ye yedirirler ve bir dilimini de sevgilisi yer. Pirlerin Melahat Hanım'a verip soydurdukları ve yedirdikleri bu elma, her ikisinin de kalplerini aşk ve ilhamla doldurur. Pirler bu aşkın harıyla yanıp tutuşan Ummani'yi tekbirler getirerek uyandırırlar. Gözlerini açtığı zaman, çöktüğü yerin buz ve karlarla kaplı olmasına karşın, Ummani kendini ter içinde bulur. Aradan tam dört saat geçmiştir. Köyüne döner. Evine ulaştığında tekrar bayılır. Bu kendinden geçkinliği yedi gün sürer. Kendine geldikten sonra Ummani, akan sulara, ağaçlara, dağlara, uçan kuşlara, açan çiçeklere, kırlarda yayılan koyunlara, meleşen kuzulara türküler, beyitler söyler. Lakabının ilk baygınlığında karşılaştığı pirler tarafından Ummani olarak konduğunu söyleyen Ummani, kendi köyü ve çevre köylerde büyük üne kavuşur.
Ummani, Artvin, Kars, Konya, İzmir'deki yarışmalarda bulunarak, başarılar göstermiş, altın, gümüş, bronz madalyalar ile belgeler almıştır.
Aşık Ummani son kez Adapazarı'nda Deryami Baba ile atışma yapmış ve
"Bismillahı zikreyleyip karşıma,
Divana gel bre Baba Deryami.
Allah olur işimize yardımcı,
Bu yana gel..."
derken "bre Baba Deryami" dizesini tamamlayamadan yere yıkılmıştır. Aşık Ummani'nin dünyadan göçtüğünü henüz fark edemeyen Aşık Deryami, dinleyicilere dönerek "Aşık Ummani benim heybetimden korktu, bayıldı" demiş, fakat daha sonra aşığın öldüğünü anlayınca gözyaşlarını tutamayarak saz arkadaşının üstüne kapanmış ve onu kucaklamıştır.
Sazı elinde ve sözü dilinde dünyadan göçer değerli aşığımız Ummani.